Page 200 - Platon - Država

onome što prethodi rasuđivanju i što utiče na prosuđivanje vrednosti.
Najzad, eikasia, koju sam ovde preveo našim izrazima „slikovito pred­
stavljanje", „nagađanje", odgovara mitu, pesništvu i, uopšte, predstav-
ljačkim, mimetičkim umetnostima. Ejkasija je, prema Platonu, najniža
i najmanje vrcdna saznajna moć i rezultira u najmanje jasnim, konfuznim,
predstavama postojećeg. Sličnu podelu, samo bez ovog četvrtog člana,
pravi Kant u Kritici čistog uma (Transcendentalna dijalektika, Treći otsek
kanona čistoga uma), govoreći ο mnenju, z,nan\u i veri, i razdvajajući
— saobrazno kulturno-istorijskim okolnostima — mnenje i veru.
63 Ana-logos ovde označava srazmernost ili proporcionalnost: če­
tiri saznajne moći međusobno se odnose po jasnosti svojih vizija posto­
jećeg na isti način kao što se pojedine regije umstvenog i vidljivog
međusobno odnose po stepenu bića kojeg u sebi nose. Umstvena KNJIGA SEDMA ( Ζ )
moć, kao umno posmatranje onoga što je „prvo" i što je „bez 1
hipoteza", vizira biće samo po sebi, tj. vrhunske torme bića po Zarobljenici u „pećini" ne vide ni sami sebe, ni jedan drugog,
sebi, i to na najjasniji mogući način. Ejkasija pak vizira samo „senke" nego samo svoje senke i senke drugih zarobljenika. Isto je tako i sa
onih stvari i događaja koji su i sami „senke" nižih formi bića, pa i .to predmetima koji se pronose iza njihovih leđa; oni, naime ne vide te
čini na najnejasniji mogući način, jer pesnici — kako to Platon želi da predmete, nego samo njihove senke.
2
pokaže u dijalogu Ijon — govore kao u nekom bunilu, ne znajući pravi Može gledati samo „senke".
smisao onog što govore. 3 To je ono što se u običnim, svakodnevnim prilikama naziva
64 Platon pokatkad upotrebljava reci „istina" i „biće" (realitet) „stvarnim". Reč je ο predmetima čulnog opažanja, koji prema teoriji
kao sinonime, što je i ovde slučaj. ideja, skiciranoj u prethodnoj (šestoj) knjizi, nisu stvarni u pravom
smislu te reci.
4 Ovi predmeti su „gore" u odnosu na pećinu u kojoj se, kao u
nekom podzemlju, nalaze Sokratovi „zarobljenici".
5 „Vreme i godine" nisu konstituenti bića po sebi, koje je večno,
nepromenljivo i, prema tome, izvan vremena. Vreme i godine su kon­
stituenti vidljivog sveta, tj. onog sveta koji se očima vidi, iako se samo
vreme ne može videti, nego se ο njemu zaključuje, tj. do njega se
dolazi proračunavanjem trajanja pojedinih sunčevih perioda. Vreme sa
suncem ulazi u svet.
6 Stih iz Odiseje (XI, 489), već citiran napred na strani 386c u
trećoj knjizi.
7 Aluzija na Sokratovu sudbinu, tj. na činjenicu da su Sokrata nje­
govi sugrađani osudili na smrt i pogubili.
8 Aluzija na Sokratov odnos prema sugrađanima i sudski proces
protiv Sokrata.
9 Platon ovde misli na sofiste.
10 Organ za učenje je um (nous), a sposobnost za učenje, ili
saznajna moć, je umovanje (noesis) i razumevanje (dianoia), kao što
je prikazano na kraju šeste knjige.
11 Moć vaspitanja ili obrazovanja je ograničena, ο čemu se ovde
govori metaforično: vaspitač ne može usaditi nekome „organ za učenje"
(um), ni sposobnost za učenje, jer se i jedno i drugo rođenjem donosi
na svet. Vaspitač može jedino da u vaspitaniku izvede preobražaj, tj.
da vaspitanika preokrene (metastraphesetai) i usmeri njegov „vid"
prema d o b r u . Ovo „preokretanje" ili „preobraćanje" vrši se u odnosu
prema svetu prolaznih stvari, prema svetu nastajanja i propadanja, od
kojeg vaspitanik treba da se okrene na drugu stranu, na onu na kojoj
se nalazi ono što je neprolazno, nepropadljivo i večno. Stoga obrazo­
vanje, nauka i filozofija, ako vaspitanik počne da ih usvaja i živi u
istraživačkom entuzijazmu, sami po sebi vrše ono „preobraćanje", jer
su nauka i filozofija upravo usmerene prema neprolaznim i večnim
formama postojećeg.
371