Page 199 - Platon - Država

55 Razumevanju gornje Platonove teze može pomoći Hegelova čulima osetiti, ali koju ljudski logos poprima od bića i sadrži je u sebi.
izreka: „filozofija se bavi onim što se obično smatra poznatim". Pravo No ta se „logika", koja je ujedno i najdublji smisao bića, njegov raz-log
istraživanje počinje tamo gde nauke svoja istraživanja zaključuju. U i svrha, ne otkriva bez istraživačkog napora i bez onoga što Platon ime­
gornjem tekstu reč je ο tome da bi to pravo istraživanje, tj. dijalek­ nuje rcčju dialigesthai (dijalektika). Ova je reč višeznačna ili, bolje,
tičko istraživanje, moglo da počne istraživanjem onoga što „geometri'' ispunjena jednim naročitim značenjem, koje nijedna reč modernih je­
uzimaju kao „hipoteze" (v. prethodnu belešku). Ono bi, dakle, počelo zika ne bi mogla preneti, kao i kad je u pitanju reč filosofija. Rimljani
pitanjima: šta je broj? šta je parno i neparno? šta je figura? itd. su obe te reci jednostavno preuzeli, ne prevodeći ih, kao što su postu­
A cilj istraživanja, koja počinju takvim pitanjima, je definicija, i to pili i moderni, preuzimajući ih od Rimljana. Reč dialegesthai upućuje
shvaćena kao odredba ili poimanje, shvatanje, umno uviđanje onoga pre svega na dia-lego — razgovaram i na dia-logos = razgovor. I jedno
što po sebi jeste takvo kakvo jeste. i drugo je vezano za ispitivanje, postavljanje pitanja sa-govorniku i za
56 Platon ovde bez posebnih objašnjenja prelazi na drugo značenje njegovo od-govor-anje; zatim na: raz-laganje, iz-laganje, obraz-laganje,
noeton-a. U prethodnom tekstu bilo je reci ο „umnom" kao saznajnoj raz-jašnjavanje (umno rasvetljavanje), ob-jašnjavanje. Polazeći od sop-
moći duše. Ovde je očigledno reč ο „umnom" kao inteligibilnom obliku, stvene moći umnog uviđanja, sagovornik daje svoj pristanak tezi onoga
ili onome što je „prvo". U Aristotelovoj terminologiji, taj i takav inteli- koji ispituje, ili jednostavno odgovara potvrdno i odrečno na postav­
gibilni oblik označen je kao „prvi uzrok" ili kao „prvi princip". U ne- ljena pitanja. Ali, dajući svoj pristanak, ili odgovarajući odrečno na
mačkom idealizmu uvedeni su atributi „subjektivno" i „objektivno", postavljena pitanja, sagovornik je prinuđen — ne fizičkom silom ili
bez sumnje u platonskoj tradiciji i sa namerom da se Platonov način kakvom drugom pretnjom, nego logikom — da prihvati ili odbaci i ono
izražavanja učini preciznijim i jasnijim. No Platon, u nastavku komen- što nužnim logičkim načinom sledi iz početnih potvrdnih ili odrečnih
tarisanog teksta, nagoveštava da saznajni postupak, koji „upotrebljava odgovora. Tako se izvode sva dokazivanja i sva pobijanja, pomoću
hipoteze", može da dosegne samo do pojma kao subjektivne forme, tj. kojih se od „mnenja" kao ličnog mišljenja dolazi do znanja kao uni­
do pojma ili „ideje" koji su u samoj duši i koji se tamo pokazuju kao verzalne istine ο postojećem.
shvatanje ili razumevanje same stvari. Dalje se nagoveštava da jedino 59 Prema prethodnom, moglo je izgledati da se u dijalektičkom
dijalektički postupak uspeva da otkrije objektivnu formu, odnosno postupku zabranjuje upotreba primera i poređenja uzetih iz područja
ideju koja je „za sebe i po sebi", koja je, dakle, onaj poslednji ili onaj „vidljivog". Ovde se sada to ispravlja, pa se nagoveštava da je i u tom
prvi izvor i same sebe i one moći shvatanja i poimanja, što je lokali- najznačajnijem saznajno-istraživačkom postupku dopuštena upotreba
zovana u duši. „hipoteza", tj. primera koji se odnose na sve ono što je tu oko nas,
57 Duša koja „nema snage da prevaziđe nivo hipoteza" je, prema vidljivo. Dopuštena je ana-logia, ali u doslovnom značenju te reci, kao
Platonovoj viziji, ona duša koja ostaje u domenu empirijskog i vidlji­ govorenje ο onome što je gornje, kao govor koji stremi onom gornjem,
vog, ne znajući za drugi viši domen. Takva duša u istraživačkom saznaj- a ne ostaje u području „hipoteza", tj. u području onog što je ispod,
nom postupku živi u uverenju da su forme ili oblici (figure, brojevi i onog što je tu dole, u nama i oko nas kao prolaznih telesnih jedinki.
si.), koje je otkrila, samo „kopije" (generalizacije) vidljivih primeraka 60 Ovo je prvo i za evropsku filozofiju izvorno razlikovanje ra­
čulnog sveta, a ne zna da su upravo ti vidljivi primerci u stvari pojedi­ zuma i uma. Ono će, sa svim posledicama koje su već izražene ili nago-
načni pojavni oblici onih figura, brojeva, brojnih odnosa i drugih veštene ovde, na kraju VI knjige Države, mnogo kasnije, u okvirima
takvih rodova i vrsta. Prema tome, obično mnenje drži da je ono što nemackog idealizma, postati predmet kontroverznih stanovišta, pre
opisuje Platonova teorija ideja nešto kao naopako okrenut svet. £a svega Kantovog i Hegelovog. Platon je prvi postavio nauke, ili kako se
uzvrat, teorija ideja smatra da je upravo obično mnenje to koje posle- ovde nazivaju — veštine, u područje razumskih saznajnih moći, a
dicu uzima za uzrok: ono što je poslednje u redu stvari kao ono što dijalektiku u područje umstvenih saznajnih moći. Kant i Hegel su to
je prvo. Platon je nastojao da i taj nesporazum između običnog mnenja kasnije, svaki na svoj način, ponovili. Uz to, ono što Platon označava
i teorije ideja uključi kao posebni elemenat teorije ideja, pa je u sle- kao područje „hipoteza", Kant je označio, preuzimajući terminologiju
dećim razmatranjima, na početku sedme knjige Države, stavio meta­ engleskog empirizma, kao područje „mogućeg iskustva".
foru ο pećini kao svoje objašnjenje konflikta između običnog mnenja 61 Umovanje (noesis) odgovara onome što je Aristotel precizirao
i teorije ideja. kao teorija (theoria) i našta je nadovezao ono što je nazvao „teorijskim
58 Logos, kao govor, imao je kod Grka uzvišenije mesto nego kod znanjima", imajući za taj postupak i direktne uzore u Platonovim tek­
modernih. Time se ne pomišlja samo na magijsku moć govora, u koju stovima, jer Platon (Država, 486a, 517d; Zakoni, 951c) prvi upotrebljava
veruju svi primitivni narodi, nego pre svega na univerzalnost govora. reč theoria u značenju umstvene kontemplacije onoga što jest, a u dija­
Grčki filozofi, počev od Heraklita, veruju da priroda govori sopstvemm logu Državnik (258e, 259c) upotrebljava izraz praktike kao oznaku za
jezikom i da taj govor prirode mudri ljudi mogu naučiti i razumeti. praktična znanja nasuprot izrazima gnostike i theoretike kao oznakama
Slično tome, veruje se da naročito obdareni ili nadahnuti ljudi, proroci za teorijska znanja. Umovanje (noesis) i teorija (theoria) imaju i jedan
i pesnici, mogu da prenose poruke bogova i sudbine. U filozofiji se pak, sinonim novolatinskog porekla: spekulacija (speculatio).
shodno tome, pretpostavljalo da biće kao biće takođe ima svoj logos 62 Umovanje odgovara najvišim oblicima (idejama), pre svega
i da se taj logos može protumačiti naročitom upotrebom ljudskog ideji ili formi dobra, zatim formi lepog i pravičnog. Razumevanje, ili
uma. U gornjem tekstu, Platonova tvrdnja je bez tog kulturno-istonj- razumsko poimanje, odgovara onim oblicima ili formama koji se otkri­
skog konteksta nerazumljiva, ali ona postaje razumljiva ako pretposta­ vaju u svim disciplinama matematike, kao i u astronomiji i harmonici.
vimo da Platon time misli na ono što mi nazivamo „logika". Ima naime, Vera odgovara onom što Platon na drugim mestima naziva „mnenjima",
jedna „logika" bića i bivanja koja se nigde ne može videti niti drugim tj. ličnim i grupnim uverenjima, ličnim i opštim pred-rasudama, dakle
368 369