Page 4 - Platon - Država
P. 4
rodila iz tih događaja i da se ne može uopšte shvatiti ako se burnom procesu govore ne samo razne društveno-političke teo
to zanemari. On i Aristotel doista se pojavljuju kao žeteoci rije iz toga vremena već i lirske pesme Hesioda i Hibrije, Solona
duge istorijske setve na njivi helenskog narodnog žrvota i kao i Teognida, Arhiloha i Alkeja. Rađalo se novo društvo i ljudska
veliki sređivači narodne duhovne imovine, i u njihovoj sintezi, misao je budno pratila taj proces. Patrijarhalna država zemljo
kao u lepo raspoređenoj riznici, objektivišu se istorijske moći posedničke vlastele, sa kraljem na čelu, propadala je pod udar
helenskog duhovnog života i svaka od njih dobija u njoj svoje cima novih društvenih snaga koje su preuzimale vlast u svoje
pravo mesto. 1 Ako malo uže ograničimo ono što je imalo naj ruke i izgrađivale život prema svojim interesima. Razume se,
veći značaj za pojavu i razvitak Platonove filozofske misli, a nije se to zbivalo jednako u svim političkim centrima. Sparta
posebno za njegovu moralno-političku filozofiju i njegovo delo i dorski centri ostali su neizmenjeni, ali je upravo Atina bila
Državu, to će biti otprilike dva stoleća pre Platonovog rođenja zahvaćena najburnijim događajima. U njoj su između sredine
ali ona ći^va stoleća u kojima je i stvoreno sve što je najzna VI i sredine V veka pre n. e. snage iza kojih su stajali trgovci
čajnije kod starih Helena. i zanatlije postigle ogromne uspehe. Uz pomoć narodnih masa,
Uspon starohelenskog društva počeo je stvarno sa Solo- te snage su politički jačale i postepeno dobijale sve više zna
nom (oko 600 g. pre n. e.), koji je bio ne samo veliki državnik čaja. Običajno pravo, po kome se živelo u patrijarhalnom dru
i reformator već i jedan od slavne, ali više legendarne nego štvu, ustupalo je mesto pisanom pravu i pisanim zakonima
istorijske sedmorice helenskih mudraca. On se pojavio na uopšte. U životu starih Helena sve je veći značaj dobijala grad
istorijskoj pozornici kad su velike ekonomske promene počele ska država, najoriginalnija i najznačajnija ustanova sistema
iz temelja da potresaju starohelensko patrijarhalno društvo klasičnog ropstva, u kojoj je jedino i moglo da se stvori ono
i način života koji je u njemu vladao. Snažna kolonizacija na što se stvorilo za dva ili tri veka.
obalama Sredozemlja proširila je helenski svet na veliki pro Atinska demokratija najviše duguje za svoj razvoj dvojici
stor od Crnog mora do Heraklovih Stubova, od Kirene i Nau- velikih državnika i reformatora: Solonu i Klistenu. Prvi je
kratije do Masalije i Olbije 2 i na ćelom tom prostoru počeo ograničio apsolutnu moć aristokratije brisanjem dugova koji
je živi razvoj proizvodnje i trgovine, počelo je podizanje gra su radne mase gradskog i seoskog stanovništva bacali u zavis
dova i građanskog života. Ali to nije zaustavilo krizu koja je nost, čak i u ropstvo, a drugi je dovršio ono što je Solon zapo
uzimala sve veće razmere, niti je popravilo težak položaj radnih čeo ukinuvši patrijarhalnu osnovu podele građana po krvnim
masa koje su bile izložene nemilosrdnoj eksploataciji. Štaviše, vezama da bi državu organizovao po teritorijalnom principu
što je kriza u društvenim odnosima postajala dublja, time je i omogućio svim slobodnim građanima slobodno kretanje i
gori bio položaj zemljoradnika i radnika koji su sve više padali učešće u državnim poslovima. Solonove i Klistenove reforme
u nepodnošljivu zavisnost od patrijarhalne zemljoposedničke učvrstile su u stvari trgovce, zanatlije i ostale slobodne gra
vlastele. Na jednoj strani, rađale su se nove klase trgovaca, za đane na račun zemljoposedničke aristokratije, a to je omogu
natlija i raznih poslovnih posrednika i njihova moć je sve više ćilo da se razvije bujni život, kako u oblasti privrede tako i u
rasla, a na drugoj, radne mase u gradu i selu dolazile su u sve politici, kulturi, umetnosti i svim drugim oblastima duhovnog
teži položaj zavisnosti od patrijarhalne i novčane aristokratije. života. Oduzimanje ovlašćenja koja je imao Areopag još iz
Trgovci i zanatlije vodili su borbu za novi sistem društvenog doba aristokratske vladavine lišilo je definitivno aristokrati iu
i političkog života, koji je odgovarao njihovim interesima, ali svih privilegija koje su se u izvesnoj meri zadržale i posle Solo-
nisu mogli računati na uspeh bez podrške svih slobodnih gra novih reformi, a kad su uspešno okončani persijski ratovi
đana. Tako su se stvorili savezi koji su imali vanredno veliki (449. pre n. e.) i kad je Atina zadobila vodeći položaj među
značaj za politički život starih Helena u VI i V veku pre n. e. helenskim državama, nastali su najslavniji dani atinske demo-
kad su se klasni odnosi do kraja zaoštrili i kad su teške klasne kratije. To je doba Perikla, doba kad se u Atini najviše stvaralo,
borbe dale vidno obeležje svim političkim zbivanjima. Ο tom doba pune afirmacije atinskog demosa i nezadovoljstva aristo
kratije koja izvan Atine traži i nalazi saveze za borbu protiv
' Dr Miloš Đurić, Aristotelovo etičko učenje, „Glas Srpske Kra demokratskog državnog uređenja.
ljevske Akademije", 93, Beograd 1940, str. 113—114.
2 Dr Miloš Đurić, I storija helenske književnosti, Beograd 1951, str. Kad se ovako posmatraju istorijska zbivanja koja su do
493_494. vela do snažnog uspona Atine sredinom V veka pre n. e., ne
*
VI VII
