Page 16 - Vojin Dimitirijević - Strahovlada

ovo stoleće: trebalo bi svakako reći da to nije univerzalno obeležje,
da je svet u celini još poznavao krajnju surovost i samovolju, i to
ne samo tamo gde su postojali starinski sistemi tiranske svemoći
i neograničenosti, nego i u onim njegovim delovima, kojima su,
kao kolonijama ili zavisnim teritorijama druge vrste, vladale države
koje su se inače dičile svojim demokratskim i humanim instituci-
jama. Međutim, sva ta nepotpunost nije kvarila opšti optimizam.
Kao dobar primer ovakve atmosfere može poslužiti prošireno uve-
renje pred prvi svetski rat kako je fizičko mučenje ljudi, tortura,
kao surov, besmislen i iracionalan postupak, konačno skinuto s
dnevnog reda istorije i kako se više nikada neće ponoviti.
S druge strane, postojala je strepnja pred onim što novo vreme
donosi. Ona nije bila ograničena na konzervativne duhove koji
strahuju od vulgarnosti demokratije ili na apokaliptične istorijske
deterministe kojima je ideja istorijskih ciklusa i neminovne pro-
pasti civilizacija bliža od vere u progres. Najviše je kazivao u tom
pogledu predosećaj onih izuzetno intuitivno obdarenih pojedi-
naca, umetnika, koji su, pre svih drugih, u nastajućim stvarima
nazirali mogućnosti do tada neslućenog zla.
U tom pogledu je upadljivo da je tek u našem stoleću stvaranje
umetničkih ili filozofskih utopija počelo da se menja. I kada su
se imale desiti u budućnosti, ili su bile postavljene van vremena,
ranije utopije bile su pozitivne: u spisima takve vrste, kao što su to
bili Platonova Republika, Civitas dei sv. Avgustina, Utopija Tomasa
Mora, Bekonova (Bacon) Nova Atlantida, pa čak i anonimna Vla-
davina Džordža VI, 1900-1920, izašla u Londonu 1793. godine,
slikalo se društvo koje je autor smatrao dobrim, lepim i poželjnim.
Mada su i pre toga neki kritičari zazirali od ostvarivanja ovakvih
“optimističkih” predviđanja, bojeći se svih vrsta zvaničnog “usreći-
vanja”, tek posle 1900. godine počinju da se pišu negativne utopi-
je, antiutopije ili “distopije”, čiji tvorci slikaju budućnost koju ne
odobravaju i koje se plaše. U svojoj Gvozdenoj peti Džek London
predviđa, kao reakciju na socijalistički pokret, surovu diktaturu
kapitala. Iako u pravom smislu ne stvara antiutopije, Franc Kafka
zapaža nastajanje otuđenog, usamljenog, zbunjenog čoveka, koji
ne razume i ne može da sledi puteve moći i vlasti i spreman je da,
kao Jozef K. u Procesu, unapred veruje da je za nešto neodređeno
kriv i prihvati svaku kaznu. Još 1920. godine Jevgenij Zamjatin
piše vrlo značajnu antiutopiju Mi, od koje Džordž Orvel (George
Orwell), najpoznatiji od svih negativnih utopista, po sopstvenom

16