Page 39 - Erich Fromm - Umijeće ljubavi
P. 39
spoznati boga posredstvom misli, tvrdnjama o Dosad sam govorio o ljubavi kao o prevlada-
bogu. Pretpostavlja se da boga možemo spoznati vanju ljudske odvojenosti, kao o ispunjenju
misaono. U misticizmu, koji je konzekventan čežnje za sjedinjenjem. Ali, iznad univerzalne,
rezultat monoteizma (kao što ću pokušati poka- egzistencijalne potrebe za sjedinjenjem diže se
zati kasnije) odbačen je pokušaj da se boga još specifičnija biološka potreba: želja za sje-
spozna posredstvom misli i zamijenjen je do- dinjenjem muškog i ženskog spola. Ideja te po-
življajem jedinstva s bogom, u kojem više nema larizacije najnapadnije je izražena u mitu da su
mjesta — ni potrebe — da se zna o bogu. muškarac i žena prvobitno bili jedno, da su bili
Doživljaj sjedinjenja s čovjekom ili, religijski raspolovljeni i otada je svaki mužjak tragao za
izraženo, s bogom, nije nikako iracionalan. Na- izgubljenim ženskim dijelom kako bi se nanovo
protiv, on je, kao što je Albert Schweitzer ista- ujedinio s njime. (Ista ideja prvobitnog jedinstva
knuo, posljedica racionalizma, njegova najsmio- spolova sadržana je i u biblijskoj priči o Evi koja
nija i najradikalnija konzekvencija. On se za- je načinjena od Adamova rebra, iako se u toj
sniva na našem poznavanju osnovnih, a ne spo- priči, u skladu s patrijarhalnim duhom, ženu
rednih ograničenja naše spoznaje. Zna se da ni- smatra za podređenu muškarcu). Smisao mita je
kada nećemo »pojmiti« tajnu čovjeka i svijeta, sasvim jasan. Spolna polarizacija tjera čovjeka
ali da ih ipak u činu ljubavi možemo saznavati. da traži sjedinjenje na specifičan način — sjedi-
Psihologija kao nauka ima svoja ograničenja, i njenje s drugim spolom. Polarnost između mu-
kao što je logična konzekvencija teologije misti- škog i ženskog principa također postoji unutar
cizam, tako je krajnja posljedica psihologije — svakog muškarca i svake žene. Upravo kao što
— ljubav. fiziološki i muškarac i žena imaju i hormone su-
Briga, odgovornost, respekt i poznavanje me- protnog spola, tako su oni biseksualni i u psiho-
đusobno su zavisni. Oni predstavljaju sindrom loškom smislu. Oni nose u sebi princip primanja
stanovišta koja se mogu naći kod zrele osobe, i princip prodiranja, princip materijalni i du-
to jest kod osobe koja razvija vlastite snage hovni. Muškarac — i žena — nalazi sjedinjenje
produktivno, koja želi imati jedino ono zašto se u sebi jedino u sjedinjenju svoje ženske i muške
trudila, koja je odbacila narcisoidne snove sve- polarnosti. Ta polarnost je osnova svekolikog
znanja i svemoći, koja se dovinula do poniz- stvaralaštva.
nosti što se zasniva na unutarnjoj snazi, koju Muško-ženska polarnost također je osnova
jedino može pružiti istinska produktivna dje- interpersonalne kreativnosti. To se biološki oči-
latnost. tuje u činjenici da je sjedinjenje sperma i ja-
48 4 Umijeće ljubavi 49
