biografija:
Vasilije Vasa S. Pelagić je bio
prosvetni radnik i narodni lekar. Rođen je 1833. godine u
bosanskom mestu Žabaru, kod Brčkog, kao Vasilije Stefanović
(po ocu Stefanu) Pelagić. Krenuo je navodno u mesnu osnovnu
školu 1852. godine, a nakon završetka pešice stigao u
Beograd, gde je pohađao dve godine nižu gimnaziju. Đak
Bogoslovije u Beogradu postao je 1857. godine. Usledio je
povratak u zavičaj, kada je 1860. godine kao svršeni
bogoslov postao učitelj srpske osnovne škole u Brčkom, gde
je osnovao srpsku čitaonicu, jednu od prvih u Bosni. Odatle
preko Beograda je krenuo u Rusiju. Na Moskovskom
univerzitetu je slušao predavanja iz političke medicine i
istorije medicine. Pre povratka u Banja Luku, proputovao je
srpske krajeve da bi sagledao stanje narodno.
Posle dve godine boravka u Rusiji, vratio se u Banjaluku i
postao je 1866. godine upravnik tada osnovane Srpsko
pravoslavne bogoslovije, koja je bila i prva srednja škola u
Bosni. Za školske potrebe i radi širenja prosvete u narodu
štampao je 1867. godine u Beogradu „Rukovođu za
srpsko-bosanske, hercegovačke, starosrbijanske i makedonske
učitelje“. Primio je čin arhimandrita da bi zaštitio
Bogosloviju u Banjoj Luci od reakcionarnih elemenata sve tri
vere, kojima se nije dopadao njegov slobodouman školski
program. Bio je 1867. godine "Vasilije S. Pelagić" profesor
i upravitelj banjalučke bogoslovije prenumerant Vukove
knjige i darodavac 10 primeraka iste, sirotim bogoslovcima.
Činio je ono što je propovedao i sledeće 1868. godine.
Februara 1869. godine biva uhapšen pa prognan u Malu Aziju
(tačnije u Kjutjaju), pod optužbom da kritikuje turski režim
u Bosni. Iz progonstva se spasao 1871. godine uz pomoć
Rusije i preko Carigrada je došao u Srbiju. Učestvuje u radu
Ujedinjene omladine srpske i predsedava njenoj skupštini u
Vršcu. Odatle odlazi na Cetinje i učestvuje u pokretu
Družine za oslobođenje srpstva. Dolazi u sukob sa knjazom
Nikolom i 1872. godine odlazi u Novi Sad. Godine 1873.
boravi u Gracu, Pragu, Trstu i Cirihu; tada se odriče verske
službe. U Pragu je 1872. godine "preradio" i objavio delo
"Borbu američkog naroda za slobodu i nezavisnost".
Učestvuje u Srpskom ustanku u Hercegovini i Bosni, koji je
izbio 1875. godine, i piše Program ustaških prava i druge
memorandume za srpske ustanike. Aktivan je 1878. godine
radeći na organizovanju otpora protiv najavljene okupacije
Bosne i Hercegovine, od strane Austrougarske. Tokom
osamdesetih godina je boravio u Srbiji, ali zbog širenja
socijalističkih ideja biva proteran nekoliko puta u Rumuniju
i Bugarsku. Zbog brošure "Novi grobari Srbije" bio je opet
proteran. Bio je međutim u narodu omiljen i žaljen zbog
stradanja. Ostalo je zabeleženo da su "Građani varoši
Požege" (i drugih, poput Užica) januara 1891. godine
zvanično od srpske Narodne skupštine Godine tražili da se
Pelagić vrati u Srbiju "iz progonstva". Bio je i kandidat za
narodnog poslanika u Čačku, ali nije imao uspeha u tom
poduhvatu.
Vaso 1888. godine sarađuje u socijalističkom listu Srpski
zanatlija. Učestvuje na skupštini Zanatlijskog udruženja u
Vranju 1892. godine i nastoji da se osnuje Socijalistička
partija Srbije. Izdaje niz brošura i knjiga o socijalizmu i
sarađuje u listovima Zanatlijski savez i Socijal-demokrat
kojima je bio i jedan od osnivača. Članke objavljuje i u
bugarskoj socijalističkoj štampi, a radovi se prevode i na
bugarski.
Vaso se sam "raščinio" kaluđerskog čina i napustio jerarhiju
1873. godine. Učinio je to javno i provokativno. Zbog toga a
i kasnijih istupa, o njemu je loše pisala crkvena štampa,
ružeći ga zbog "bezbožničkog" delovanja i pisanja. Kada je
umro u zatvoru, karlovački "Srpski Sion" kaže za njega
"socijalistu": "da je manje pisao, manje bi zla počinio".
Zbog svog slobodnog stava bio je trn u oku režimu u Srbiji.
Javno je raščinjen, zatvaran u ludnicu i posle osuđivan na
zatvor. Preminuo je u požarevačkom kaznenom zatvoru Zabela
25. januara 1899. godine. Tajno je sahranjen noću na
zatvorskom groblju. Kasnije je ponovo sahranjen na Starom
groblju u Požarevcu.
.jpg)
_001.jpg)