autor tekst

 

 

autor: Harold James

 

 

TEKST

Dekonstrukcija deglobalizacije 

Tokom posljednjih sto godina istupi protiv globalizacije posebno su pothranjivale tri srodne emocije: strah, sumnja i otuđenje. Po pravilu, široko rasprostranjeni strah pred finanijskim gubicima ili prijetnjama iz drugih zemalja, odražava dublji nemir društva zbog svijeta koji se neprestano mijenja 

Ljutita retorika predsjednika SAD Donalda Trampa i njegovih savjetnika o trgovini i imigraciji natjerali su neke da se zamisle nad pitanjem da li je u ovom trenutku globalizacija - pod prijetnjom. Ako je to tako, još umjesnije pitanje bilo bi hoće li njen kraj biti praćen nasiljem.  

Na berzama raste nervoza zbog podsjećanja na trenutke kada je međunarodna ekonomska integracija krenula unazad. Novi trgovinski ratovi ili vojni koflikti mogu potpuno srušiti složene poslovne uzajamne veze koje su obezbjeđivale procvat još od vremena II svjetskog rata. 

U prethodnim epizodama deglobalizacije, katastrofalni događaji, kakav je bio I svjetski rat, ili finanijski krah iz 1929. godine, narušili su tokove robe, novca i ljudi koji su povezivali zemlje. Jedan od rezultata tih kriza bilo je i to  što su naconalna pripadnost i državljanstvo postali ključne komponente političkog i ekonomskog društvenog života.   

Do takvih kretanja unazad i dezintegracija dolazilo je na isti način i ranije kroz istoriju. Navešćemo svega dva primjera: kraj Rimske imperije i raskol kineske dinastije Istočni Han. Neki istoričari čak posmatraju američku i francusku revoluciju kao deglobalizacijske događaje. Američki revolucionari odbacili su stranu vlast i spoljnu trgovinu, a francuski su raskinuli evropske saveze koje je zaključila dinastija Burbona. U oba slučaja revolucionari su uveli nova pravila o državljanstvu. 

Stiče se utisak da je savremeno političko društvo predodređeno za deglobalizaciju. S istorijske tačke gledišta, ta tendencija se javlja uvijek u trenutku kada se narušava emocionalna ravnoteža društva. Društveni haos često rađa nove lidere čiji mentalitet vodi do nesmotrenih, kratkovidih, nedosljednih i u svakom pogledu loših odluka. Kada se donošenje loših odluka u jednoj zemlji negativno odražava na druge zemlje, ono može dovesti do začaranog kruga osvete i zaoštravanja sukoba.  

Tokom posljednjih sto godina istupi protiv globalizacije posebno su pothranjivale tri srodne emocije: strah, sumnja i otuđenje. Po pravilu, široko rasprostranjeni strah pred finanijskim gubicima ili prijetnjama iz drugih zemalja, odražava dublji nemir društva zbog svijeta koji se neprestano mijenja.  

Finansijski analitičar Džejms Montier je 1980-ih napravio indeks “straha i pohlepe”, prema kome su raspoloženja na tržistu potpuno uslovljena kombinacijom pohlepe i straha od gubitka. Glavno njegovo otkriće bilo je da potencijal straha raste zajedno sa vidljivim nivoom pohlepe. Na taj način strah je, što je istorijski uslovljeno, cijena za pohlepu, isto kao što se smrću, u hrišćanskoj teologiji, plaća grijeh.

Ne treba zaboravljati da su glavnim vojnim konfliktima XX vijeka prethodile finansijske krize, kojima su opet prethodili periodi nevjerovatnog izobilja. Krah iz 1907. prethodio je I svjetskom ratu; a krah iz 1929, evropska bankarska kriza  iz 1931. i Velika depresija prethodili su II svjetskom ratu. 

Druga emocija koja vodi deglobalizaciji, sumnja, može namamiti u zamku. Kao u čuvenoj pjesmi,  kad Elvis Prisli pjeva:  “We can’t go on together / With suspicious minds / And we can’t build our dreams / On suspicious minds.” (“Ne možemo nastaviti zajedno / Sa sumnjom u duši / I ne možemo graditi naše snove / Na sumnji u duši.”) 

U periodu kada su sabirani rezultati nakon finansijske krize, oni koji su bili na dobitku smatrani su krivcima. U nekim slučajevima društvo usmjerava svoj grijeh prema drugoj strani; u drugim njegova meta postaju etničke manjine ili društvene grupe, na primjer finansijske elite. U prvoj polovini XX vijeka tu grupa su najčešće činili Jevreji, a u azijskoj finansijskoj krizi 1997. krivcima su smatrani kineski trgovci na Filipinima, u Maleziji i Indoneziji. 

Sumnje se mogu pojačati i iz bezbjednosnih razloga. Uoči I svjetskog rata mnogi Londonci su brinuli da su Njemci koji su bili konobari u restoranima - špijuni, a neki od njih su to nesumnjivo i bili. A danas su strahovi mnogih Evropljana pred izbjeglicama i radikalizacijom u islamskim zajednicama nesrazmjerni realnoj prijetnji.  

Strah i sumnja cvjetaju kada procesi globalizacije urušavaju osnovne vrijednosti, izvore smisla (na primjer, tradicionalna zanimanja) i način života. U razvijenim industrijskim zemljama negativna reakcija na migraciju i trgovinu često se servira sa sosom “ekonomisanja” sa radnim mjestima ili kompenzacijom “gubitnicima” globalizacije. Ali u oba slučaja odgovor ne uzima u obzir činjenicu da se  pristojna radna mjesta, koja daju smisao i identitet - i dalje ne pojavljuju. 

Taj je problem postojao barem od kad se u XIX vijeku počela ubrzavati masovna industrijalizacija. Fjodor Dostojevski je 1862.  svoju pripovjetku o zatvorskom životu “Zapisi iz mrtvog doma” otvorio pohvalom važnosti rada  - to je važilo  čak i za sibirske zarobljenike na teškom radu. On je primijetio da obične radnje, kao izrada bilo kakvog predmeta ili čak čišćenje sobe mogu pružiti osjećaj samopoštovanja. Ali besmisleni rad na koji su zarobljenici bili prinuđeni -  na primjer kopanje pa zatrpavanje rupa - izazivali su obrnuti efekat: on je bio korišćen da im uruši samopoštovanje i uništi osjećaj sebe kao ličnosti.   

Istorija pokazuje da će prevazilažnje emocionalnih korijena deglobalizacije zahtijevati ogromne napore društvene mašte. Zadatak koji je pred nama nije ništa drugo do obnova opšteg osjećaja ljudskog dostojanstva i cilja.  

Danas su finansijski tokovi manji nego prije finansijske krize 2008; a od 2014. je prvi put nakon II svjetskog rata međunarodna trgovina rasla sporije nego proizvodnja. Bez obzira na  napore kakva je inicijativa Kine “Jedan pojas i jedan put”, čiji je cilj da ujedini Evroaziju posredstvom infrastrukture i investicija, sasvim je moguće da je svijet dostigao “finansijski zenit” i “trgovinski zenit”, a moguće i “zenit globalizacije”. 

Ipak, postoji jedna velika oblast međunarodnih veza koja ne pokazuje znakove opadanja: razmjena informacija. Globalni tokovi podataka će nastaviti da rastu, čineći sve veći dio ekonomske vrijednosti. 

A može li elektronska globalizacija stvoriti i nove izvore smisla? Eksperimenatlni umjetnici i stručnjaci u oblasti društvenih medija kažu da je to moguće. Ali ako nove međusobne veze pokazuju paradoksalni efekat izazivajući u ljudima osjećaj veće izolacije i konfuzije, onda ti ljudi u svakom momentu umjesto globalizaciji prednost mogu dati imaginarnoj sigurnosti prošlih vremena. 

  

izvor: project-syndicate ›››

 

autor tekst

 

 

autor: Harold James

 

 

TEKST

Glupa ekonomija  

Vještačka inteligencija i automatizacija vidno utiču na zaposlenost. Ali one će uticati i na ljudski um 

U centru pažnje većine diskusija o nadolasku robotizacije i vještačke inteligencije,  sasvim se opravdano nalaze strahovi zbog masovnog nestanka radnih mjesta. Ali posljedice širenja tih tehnologija u realnosti su mnogo strašnije. Na pragu smo zastrašujućeg evolucionog preobražaja i to ne samo ljudskih mogućnosti već i samog čovjeka.  

Istorija omogućava da se tek djelimično osvijetli nejasna budućnost koja je pred nama. Zahvaljujući prvoj industrijskoj revoluciji saznali smo da nove tehnologije mogu temeljno da  promijene ljude i druge biološke oblike. Po mišljenju velikog istoričara ovog doba, Tonija Riglija (Univerzitet Kembridž), suština tog procesa se svodila da zamjenu mehaničke energije čovjeka i životinja produktivnijim vidovima energije, kao što su ugalj i druga fosilna goriva. 

Velika devalvacija mišićne snage ljudi i životinja nije se, naravno, desila trenutno. U početku su mnogi prateći zadaci, na primjer, eksploatacja uglja ili izrada poluproizvoda u zanatskim radionicama, i dalje iziskivali ogromne fizičke napore. Ali nakon otprilike dva vijeka potražnja za fizičkom snagom izrazito je opala.  

Korak po korak izmijenila se sama bazična priroda rada. Pri kraju XX vijeka farmeri su već sjedjeli na traktorima, a čak je i eksploatacija uglja uglavnom postala mehanizovana. U razvijenim zemljama vrlo malo ljudi je nastavilo da zarađuje za život teškim fizičkim radom.  

Mijenjao se i spoljni izgled čovjeka, naročito  kada je potencijal industrijske revolucije potpuno iscrpljen. Sjedeći način života izrodio je vidno drugačije ljude. Strukovi su se proširili; ranija zdrava ishrana, neophodna za kompenzaciju velikog fizičkog opterećenja, postajala je sve nezdravija.   

Ljudi jednim dijelom primjećuju te promjene i one ih brinu. Manjina (istina, rastuća) počela je da se bavi intenzivnom fizičkom aktivnošću -  ali ne u poljima i radionicama, već na mjestima za zabavu. Fizički napor sada ne asocira na proizvodni rad već na potrošačko društvo i to najčešće na one koji su to zbog društvenog statusa. Fitnes-centri postali su novo mjesto socijalizacije. Vidjevši da se zaposleni sada zajedno bave fizičkim vježbama poslodavci su to počeli da gledaju taj vid odmora kao vrijedan izvor fizičkog i mentalnog blagostanja.

Motor industrijske revolucije bio je umni rad. Ovdje je pravdano podsjetiti se na “revoluciju marljivosti” o kojoj su detaljno pisali Ian de Fris (Univerzitet Berkli), Džoel Mokir Univerzitet u Tel Avivu) i drugi istoričari. Tokom revolucije marljivosti uzajamno povezane grupe inovatora takmičile su se između sebe u iznalaženju novih rešenja za postojeće probleme, a to je dovelo do pojave povoljnog kruga rastućeg razvoja. 

Stavljajući akcenat na umni rad i pretvarajući fizički rutinski rad u atavizam, transformacija, koja je trajala tri vijeka, dala je ljudima više mogućnosti za razmišljanje. A kada se koletivni um čovječanstva popeo na nove visine, pojavio se san o mogućnosti usavršavanja čovjeka. Ali, kao što znamo, sve je to bila iluzija. Intelektualne visine, dosegnute zahvaljujući industrijskoj revoluciji, mogu se pretvoriti u - visoravan.  

Tehnička revolucija koja je u toku dovodi do promjene druge vrste. Mnoge zadatke za koje je ranije bio potreban ljudski um (utvrđivanje veza i formulisanje zaključaka, prepoznavanje tendencija, predviđanje posljedica složenih događaja) sada lakše rješavaju programi vještačke inteligencije. Rad može biti i provjera nepoklapanja na hiljadama stranica pravnih ugovora ili na rendgenskim snimcima -  ali danas su algoritmi ti koji će sve obaviti pouzdanije i jeftinije.  A uskoro će se to odnositi čak i na upravljanje autom.  

Osim toga, zahvaljujući savremenoj ekonomiji ponašanja znamo da ljudska misao može unositi iracionalne elemente u procese koji bi inače bili nedvosmisleni i jednostavni. Sada se sprovode istraživanja s ciljem da se razumiju i stave pod kontrolu osobenosti čovjekovog uma koje mogu da dovedu do iskrivljenih, neproduktivnih ili neučinkovitih rezultata. Po svemu sudeći, sljedeća faza usavršavanja čovjeka zahtijevaće od nas potpuno odricanje od nezavisnog mišljenja i prosuđivanja.  

Vještačka inteligencija i automatizacija vidno utiču na zaposlenost. Ali one će uticati i na ljudski um. Radna mjesta budućnosti (većina njih biće vezana za sektor usluga) zahtijevaće druge vještine, u prvom redu vještinu međuljudske komunikacije, koju programi-roboti, pa čak ni Siri ili Alexa, nemaju. Sposobnost da se odrade složene računske radnje ili analiza biće mnogo manje važna. 

Problem je u tome što su mnogi zastarjeli vidovi djelatnosti (na primjer, vožnja u teškim uslovima na planinskom putu ili rad na složenom sudskom postupku) izvor ispunjenja za bezbroj ljudi jer  daju mogućnost da se riješe teški, motivišući zadaci. A sva ta djelatnost  može nestati zauvijek, kao plugovi sa srednjevjekovnog polja.  

Najgore od svega je što postoji masa dokaza  da ljudi mogu s razlogom žale zbog odlaska u penziju nakon obavljanja posla koji je zahtijevao intelektualni rad i početka života ispunjenog jedino zabavom. Kako se ispostavlja, nestanak potrebe da se redovno razmišlja -  ne raduje i ne umiruje. Upravo suprotno - to često dovodi do pogoršanja mentalnog i fizičkog zdravlja, a takođe i kvaliteta života.  

Likvidacija nepreglednog broja kognitivnih zadataka ima zabrinjavajuće posljedice na budućnost. Industrijska revolucija učinila je mnoge ljude fizički slabijim, a revolucija vještačke inteligencije učiniće nas kolektivno glupljim. Kao dopuna mlohavom struku pojaviće se  mlohavi mozak. Nije riječ o ekonomiji, glupane; riječ je o glupoj ekonomiji. Centralne banke već po ubrzanim programima izučavaju nove načine da uproste svoje aplikacije - za manje sofisticiranu publiku. 

Tehnologije će postati motor masovnog - poglupljenja. A, kao i sa kultom fizičkih vježbi koji se javio tokom industrijske revolucije, vjerovatno će se javiti nova grana mentalnih vježbi  protiv slabljenja uma. 

Slušanje čovjeka koji gradi logički artikulisane argumente biće ekskluzivni izvor estetskog zadovoljstva i dostojanstva.  A “teška” djela književnosti ili vizulenih umjetnosti biće sve privlačniji vid potrošnje radi  društvenog statusa.

Pored toga, nešto u svemu ovome je duboko neprijatno. Slušati kako se ljudi hvališu svojom fizičkom formom nije baš najveće zadovoljstvo. Ali hvalisanje intelektualnom nadmoćnošću biće mnogo gora pojava. Potreba da se dokazuje prisustvo sačuvanih relikata čovjekove dominacije biće prijetnja ne samo zajedničkom dobru nego i našoj zajedničkoj ljudskosti. 

izvor: vijesti.me ›››