(RAZ)GOVOR
Univerzum kao istina i ljepota:
Susret Ajnštajna i Tagorea
U svojoj kući u predgrađu
Berlina, naučni velikan Albert Ajnštajn je jednog julskog
dana 1930. godine ugostio Rabindranata Tagorea, indijskog
filosofa i pjesnika. Ova dvojica kolosa ljudskog duhovnog
pregnuća su zapodjenuli jednu od intelektualno
najstimulativnijih diskusija XX veka i šire, mahom
istražujući vjekovno trenje između religijske i naučne
misli, ali i tačke njihovog susreta. Rastuća sekularnost
zapadnog svijeta i milenijumska tradicija Indije za jednim
stolom, u rijetkom stanju osmoze i sinteze.
Ovaj isječak tog istorijskog
razgovora i majstorske meditacije nad pojmovima svijesti,
ljepote i istine je tek dio objavljene knjige o ovom susretu
divova, “Science and the Indian Tradition: When Einstein Met
Tagore”.
AJNŠTAJN:
Da li vjerujete u božansko kao nešto izolovano od svijeta?
TAGORE:
Nije izolovano. Beskrajna ličnost Čovjeka razumijeva
Univerzum. Ne može postojati ništa što ne može biti
podvedeno pod ljudsku ličnost, a to je dokaz da je Istina
Univerzuma ujedno i ljudska Istina.
Poduzeo sam naučne fakte da
objasnim to – materija se sastoji od protona i elektrona, sa
prazninama između njih; ali materija se doima čvrstom. Nalik
tome, čovječanstvo se sastoji od individualaca koji,
međutim, imaju svoje međuveze ljudskih odnosa koji ljudskom
svijetu daju živuće jedinstvo. Čitav Univerzum je sa nama
povezan na sličan način, to je ljudski Univerzum. Ovu misao
sam ganjao kroz umjetnost, literaturu i religijsku svijest
Čovjeka.
AJNŠTAJN:
Postoje dve različite koncepcije o prirodi univerzuma:
1. Svijet kao jedinstvo zavisno
od čovječanstva.
2. Svijet kao stvarnost nezavisna
od ljudskog faktora.
TAGORE:
Kada je naš
Univerzum u harmoniji sa Čovjekom, vječnim, poznajemo ga kao
Istinu, osećamo ga kao ljepotu.
AJNŠTAJN:
To je čisto ljudska koncepcija Univerzuma.
TAGORE:
Ne može postojati druga koncepcija. Ovaj svijet je svijet
ljudi
–
naučno
gledište na njega je gledište naučnog čovjeka. Postoji neki
standard razuma i uživanja koji mu daruje Istinu, standard
Vječnog Čovjeka čija su iskustva prožeta kroz naša
iskustva.
AJNŠTAJN:
To je realizacija ljudskog entiteta.
TAGORE:
Da, jednog vječitog entiteta. Moramo ga ostvariti kroz naše
emocije i aktivnosti. Realizovali smo Vrhovnog Čoveka koji
nema individualnih ograničenja kroz naša vlastita
ograničenja. Nauka se bavi onim što nije ograničeno na
individualce; to je bezličan ljudski svijet Istina. Religija
ove istine razumeva i povezuje ih sa našim dubljim
potrebama; naša individualna svest o Istini dobija
univerzalan značaj. Religija primenjuje vrijednosti na
Istinu a mi ovu Istinu poznajemo dobro kroz našu harmoniju
sa njom.
AJNŠTAJN:
Istina, dakle, ili Ljepota nije nezavisna od Čovjeka?
TAGORE:
Ne.
AJNŠTAJN:
Ukoliko više ne bi bilo ljudskih bića, Apolon Belvederski
više ne bi bio lijep.
TAGORE:
Ne.
AJNŠTAJN:
Slažem se sa ovom koncepcijom u slučaju Ljepote, ali ne i u
slučaju Istine.
TAGORE:
Zašto ne? Istina se ostvaruje kroz čovjeka.
AJNŠTAJN:
Ne mogu dokazati da je moja koncepcija ispravna, ali to je
moja religija.
TAGORE:
Ljepota je u idealu savršene
harmonije koja je u Univerzalnom Biću; Istina je savršeno
razumijevanje Univerzalnog Uma. Mi individualci joj
pristupamo kroz naše greške i zabune, kroz naša sakupljena
iskustva, kroz našu prosvijećenu svijest
–
kako bismo drugačije
poznavali Istinu?
AJNŠTAJN:
Ne mogu naučno dokazati da Istina mora biti začeta kao
Istina koja je validno nezavisna od čovječanstva; ali čvrsto
verujem u to. Ja verujem, na primer, da Pitagorina teorema u
geometriji veli nešto što je približno istinito, nezavisno
od postojanja čoveka. U svakom slučaju, ukoliko postoji
realnost nezavisna od čovjeka, postoji i Istina koja je
relativna za ovu realnost; a na isti način negacija prvog
izaziva negaciju postojanja drugog.
TAGORE:
Istina, koja je jedno sa Univerzalnim Bićem, mora suštinski
biti ljudska
–
u protivnom, sve
što mi individualci shvatimo kao istinito nikada ne bi moglo
biti nazvano istinom
–
barem ne Istinom koja se naziva naučnom
i do koje se jedino može doći kroz logičke procese, ili
drugim riječima, organom misli koji je ljudski. Po indijskoj
filosofiji, postoji braman, apsolutna Istina, koja ne može
nastati izolovanjem individualnog uma ili opisana rečima već
može biti shvaćena potpunim stapanjem individualca sa njenim
beskrajem. Ali takva Istina ne može pripadati nauci. Priroda
Istine o kojoj diskutujemo je pojava
–
što će reći, ono što se ljudskom umu doima kao istinito i
stoga je ljudsko, može se zvati maya ili iluzija.
AJNŠTAJN:
Dakle, po Vašoj koncepciji, koja može biti čisto
hinduistička, to nije iluzija individualca, već čovječanstva
u cjelini.
TAGORE:
Vrsta takođe pripada jedinstvu, čovječanstvu. Stoga, čitav
ljudski um razumijeva Istinu; indijski ili evropski um stiže
do istovjetnog razumijevanja.
AJNŠTAJN:
Riječ “vrsta” se u nemačkom jeziku upotrebljava za sva
ljudska bića, zapravo, čak bi joj i majmuni i žabe mogli
pripadati.
TAGORE:
U nauci se krećemo kroz disciplinu eliminisanja ličnih
ograničenja naših individualnih umova i na taj način stižemo
do tog razumijevanja Istine koja je u umu Univerzalnog Čovjeka.
AJNŠTAJN:
Problem počinje pitanjem da li je Istina nezavisna od naše
svijesti.
TAGORE:
Ono što zovemo istinom leži u racionalnoj harmoniji između
subjektivnih i objektivnih aspekata realnosti, a oba
pripadaju super-ličnom čovjeku.
AJNŠTAJN:
Čak i u našem svakodnevnom životu prisiljeni smo da
stvarnost nezavisnu od čovjeka pripisujemo predmetima koje
koristimo. To činimo da bismo povezali iskustva naših čula
na razuman i shvatljiv način. Na primer, ukoliko niko nije u
ovoj kući, a ipak ovaj sto ostaje na mestu na kojem je.
TAGORE:
Da, to ostaje van individualnog uma, ali ne i univerzalnog
uma. Sto koji ja percepiram može
biti percepiran od strane iste vrste svesti koju ja
posedujem.
AJNŠTAJN:
Ukoliko nikoga ne bi bilo u kući, sto bi svejedno postojao
–
ali, sa Vaše
tačke gledišta, to je nelegitimno
–
zbog toga
što ne možemo objasniti šta znači da je sto tu gde jeste,
nezavisno od nas.
Naša prirodna tačka gledišta, glede postojanja istine mimo
čovečanstva ne može biti objašnjena ili dokazana, ali to je
verovanje koje nikome ne može da nedostaje
–
čak ni primitivnim bićima. Mi Istini pripisujemo
super-ljudsku objektivnost; ona je našem postojanju
neophodna, ta istina koja je nezavisna od našeg postojanja i
našeg iskustva i našeg uma
–
iako ne možemo
reči šta ona znači.
TAGORE:
Nauka je dokazala da je sto, kao čvrst predmet, pojavni
predmet i da stoga ono što ljudski um percepira kao sto ne
bi postojalo da tog uma nema. Istovremeno, mora se priznati
da činjenica, ultimativna fizička stvarnost nije ništa drugo
do mnoštvo zasebnih rotirajućih centara električne sile,
takođe pripada ljudskom umu.
Pri razumevanju Istine postoji vječni konflikt između
univerzalnog ljudskog uma i istog uma zapretenog u
individui. Vječiti proces pomirenja se sprovodi u našoj
nauci, filosofiji, etici. U svakom slučaju, ako bi postojala
Istina apsolutno nesrodna čovječanstvu onda je za nas
potpuno nepostojeća.
Nije teško zamisliti um za koji se sekvence stvari dešavaju
ne u prostoru već samo u vremenu, poput sekvenci nota u
muzici, za takav um, koncepcija realnosti je srodna muzičkoj
realnosti u kojoj Pitagorejska geometrija ne može imati
značenja. Postoji realnost papira koja je beskrajno
drugačija od realnosti literature. Za vrstu uma kakav je um
leptirice koja jede papir, literatura je potpuno
nepostojeća, ali za ljudski um literatura ima veću vrednost
Istine nego sam papir. Na sličan način, ako bi postojala
Istina koja nema čulnih ili razumskih relacija sa ljudskim
umom, zauvek bi ostala ništa dokle god mi ostanemo ljudska
bića.
AJNŠTAJN:
Onda sam ja religiozniji od Vas!
TAGORE:
Moja religija je pomirenje super-ličnog čovjeka,
univerzalnog ljudskog duha, u mom individualnom biću.
izvor:
pulse.rs ›››
